توانمند سازی حاشینه نشینان در شهر همدان

به گزارش همدان پرس؛ حاشیه‌نشینی و اسکان غیر رسمی پدیده‌ای است که به دنبال تحولات ساختاری و بروز مسائل و مشکلات اقتصادی اجتماعی مانند جریان سریع شهرنشینی و مهاجرت های روستایی در بیشتر کشورهای در حال توسعه پدیدار گردیده است. این مشکل شهری صرفاً مساله‌ای کالبدی و فیزیکی نبوده و از عوامل کلان ساختاری در سطح ملی و منطقه‌ای ناشی می‌شود. رشد فزاینده جمعیت شهری از توان سازمان های دولتی و غیر دولتی جهت توسعه ارائه خدمات و تسهیلات شهری برای این جمعیت فزاینده پیشی گرفته و برآورده نشدن نیاز مسکن و سرپناه افراد کم درآمد در فضای رسمی و برنامه‌ریزی شده شهر، حاشیه‌نشینی و اسکان غیر رسمی را به گونه‌ای بی‌سابقه گسترش داده است. آمارهای ارائه شده از سوی سازمان های بین‌المللی نشان می‌دهد که حدود یک ششم از جمعیت جهان در مناطق زاغه‌ای و حاشیه‌ای زندگی می‌کنند و فاقد تسهیلات کافی شهری هستند.

چرا حاشینه نشینی؟
شرایط بد زندگی از نظر مسکن، بهداشت، کمبود تسهیلات و زیرساخت‌های شهری محلات حاشیه نشین، باعث به وجود آمدن شرایط ناخوشایندی از نظر فیزیکی، اجتماعی و فرهنگی در شهرها به ویژه همدان شده است. تراکم بالای جمعیت، پایین بودن سطح بهداشت، بد مسکنی و بی مسکنی، ناهنجاری‌های اجتماعی، مشاغل غیر رسمی، مناظر زشت و زاغه نشینی، بالا رفتن هزینه‌های شهری به علت عدم مشارکت حاشیه‌نشینی‌ها و رشد قارچ‌گونه شهرها از اثرات فضایی و مکانی حاشیه‌نشینی در شهرهاست.

عدم توجه جدی، نداشتن برنامه و شیوه‌ی مناسب جهت برخورد با این مسئله، زوال فیزیکی و فرهنگی شهرها را در آینده سبب می‌گردد. قشر فقیر شهری، در چرخه‌ای از فقر، کمبود امکانات بهداشتی، شرایط نامطلوب زندگی، بدمسکنی و بی‌سوادی گرفتار شده‌اند که در این چرخه دلایل این نابسامانی‌ها کاملاً مشخص نیست. بهبود بخشیدن به شرایط زیست محیطی و بهداشتی، به تنهایی نمی‌تواند این چرخه باطل را از بین ببرد، بنابراین توجه به توسعه اقتصادی و اجتماعی این مناطق در سطح کلان با رویکرد مشارکت و توانمندسازی مردمی بسیار ضروری به نظر می‌رسد. در این رابطه تمایلات سیاسی، توان مدیریتی، توان مالی، محدودیت‌های ناشی از آیین‌نامه‌ها، بازار زمین، قوانین و سیاست‌های مربوط به اراضی همگی موانعی در گسترش برنامه‌های ساماندهی و توانمندسازی این مناطق به وجود می‌آورند. از این رو بررسی‌حاشیه‌نشینی در شهرها با هدف توانمندسازی و ساماندهی همراه با بهسازی می‌تواند اثرات منفی آن را در شهرها کاهش داده و توسعه پایدار و رشد متوازن شهرها با موفقیت بهتری انجام گردد.

به دلیل سواد کم، نداشتن شغل رسمی، درآمد کم، نرخ بالای جمعیت و بعد خانوار، نداشتن مهارت و تخصص لازم شغل‌های شهری و فرهنگ روستایی ساکنان، این محلات با مشکلات فراوانی در ساماندهی و توانمندسازی روبرو هستند، بر همین اساس می بایست هر بخش از بافت شهری همدان، به صورت مجزا مورد بررسی و تجزیه و تحلیل منسجم آماری قرار گیرد تا بتوان بر اساس شاخص های آن منطقه برنامه ریزی و اجرای طرح نمود.

در روش توانمند سازی، ساکنان شهر و مردم حاشیه مورد توجه هستند و دولت متعهد می‌گردد که تسهیلات لازم را برای آنان فراهم کند. بهسازی شهری همراه با توانمند سازی اجتماعات محلی، رهیافت نوینی برای حل مسئله فقر شهری است که دیگر مهندسی ساختمان و تزریق منابع مالی صرف را راهگشا نمی‌داند، بلکه مهندسی اجتماعی با حمایت و تسهیل بخش عمومی و سازمان‌های غیر دولتی و محلی و مشارکت فعال ساکنان مورد نظر است.

جریان سریع شهرنشینی، تحولات ساختاری و بروز مسائل و مشکلات اقتصادی و فرهنگی مانند مهاجرت‌های روستاییان به شهرها در چند دهه اخیر، حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی را به دنبال داشته و این پدیده درحال رشد، مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، کالبدی و زیست محیطی فراوانی در اغلب شهرهای جهان و به خصوص کشورمان به وجود آورده است. بر اساس آمارهای موجود 25 تا 30 درصد جمعیت کلان‌شهرها، 10 تا 15 درصد از جمعیت شهرهای بزرگ و حدود 10 درصد از جمعیت شهرهای متوسط در بافت‌های حاشیه‌ای شهرهای کشور سکونت دارند که با توجه به سرشماری عمومی نفوس و مسکن و برآوردهای صورت گرفته تعداد جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی کشور رقمی حدود 5/7 میلیون نفر را شامل می‌شود.

در واقع حدود یک هفتم جمعیت شهری کشور در چنین سکونتگاه‌هایی زندگی می کنند. به لحاظ پهنه استقرار نیز این جمعیت حدود 11 تا 15 درصد از مساحت شهرهای کشور را در بر می‌گیرد و حدود 90 هزار هکتار برآورد می‌گردد، در حال حاضر متوسط تراکم نفر در هکتار در شهرهای کشور 50 نفر می‌باشد. این در حالی است که تراکم نفر در هکتار در این سکونتگاه‌ها بین 250 تا 280 نفر برآورد شده است.

با توجه به اثرات منفی حاشیه‌نشینی در بلند مدت که با زوال فیزیکی و اجتماعی شهرها همراه می‌باشد، برنامه‌ریزی و برخورد مناسب با این پدیده ضروری می‌باشد. بر اساس همین آمار امروز 597 هکتار از اراضی شهر همدان در مناطق حاشیه‌ای واقع است که یک پنجم از جمعیت شهر همدان را در خود جای داده است و شامل 105 هزار نفر از جمعیت شهر همدان می شود که در مناطقه حاشیه شهر همدان سکونت دارند.

روش های توانمندسازی و ساماندهی
ساماندهی و توانمندسازی جوامع حاشیه نشین با توجه به تجربیات جهانی موثرترین و بهترین راه‌حل می‌باشد. در دیدگاه ساماندهی، دولت‌ها با بهسازی مناطق از راه قانونی کردن تملک زمین و بهبود شرایط زندگی مردم و استفاده از مشارکت ساکنان سعی دارند در درجه اول این سکونتگاه‌ها را به رسمیت بشناسند و در درجه‌ی دوم از توان و استعداد ساکنان برای ایجاد محیط زندگی بهتر بهره برداری کنند.

توانمندسازی بر دیدگاه فقرزدایی استوار است و در توسعه پایدار انسانی محور، با تکیه بر مشارکت شهروندان پیش می‌رود. آنچه در این راهبرد محوریت دارد، تاکید ویژه بر افزایش درآمد و فقر زدایی خانوار است که بدین منظور آموزش های حرفه‌ای و بالابردن مهارت نیروی کار و کمک به آنان در دسترسی به منابع و سازماندهی و بازاریابی بهتر و رونق کسب و کارشان به ویژه با میانجی‌گری سازمان های غیر دولتی و محلی بسیار با اهمیت است.

چنانچه از طریق ساماندهی بتوان به هدف توانمندسازی اجتماعات کم‌درآمد در سکونتگاه های غیر رسمی دست یافت، بهبود و پیشرفت تدریجی محیط زندگی آن‌ها ممکن است، در این صورت جداسازی آن‌ها کم‌رنگ می‌شود و پیوند با تمام شهر ممکن می‌گردد. در مجموع بهترین وسیله برای راه‌اندازی فرایند توسعه در دل اجتماعات غیر رسمی، ساماندهی و بهسازی کالبدی است که در جریان آن راهبرد توانمندسازی قابل اجرا و پیاده‌کردن است.

در رابطه با حاشیه‌نشینی و سکونتگاه های غیر رسمی دو عنصر مهم باید در نظر گرفته شود:
1-  شرایط زمان و نحوه‌ی حرکت و شکل‌گیری این سکونتگاه‌ها در طول دوره‌ای معین
2- بازبینی و در نظر گرفتن بحران‌ها و برنامه‌های کشوری
برای مداخله در این بافت‌ها و ارتقاء آن‌ها باید مداخله اقتصادی را به عنوان یک عامل مهم در نظر گرفت؛ همچنین از سازمان های غیر دولتی و سمن ها و دخالت آنها به عنوان یک اهرم موثری بایست بهره برد.

انواع بافتهاي فرسوده حاشیه نشین در شهر همدان

1- بافت هاي داراي ميراث شهری: بافت هاي به جاي مانده از گذشته و داراي ارزش هاي فرهنگي و ملي كه در ليست ميراث فرهنگي يا آثار ملي قرار مي گيرد. مانند بافت به وجود آمده پیرامون تپه باستانی «پیسا».
2- بافت هاي شهري (فاقد ميراث فرهنگی): در محدوده ي قانوني شهر و داراي مالكيت رسمي بوده ليكن به لحاظ ايمني، استحكام و خدمات شهري كمبود دارند. تمامی بافت های حاشیه نشینی شهر همدان شامل این نمونه می شوند.
3- بافت هاي حاشيه (سكونتگاههاي غيررسمی): بيشتر در حاشيه شهر بوده و خارج از برنامه رسمي، توسعه يافته اند، نيز عمدتاً توسط گروههاي مهاجر كم درآمد اشغال شده اند.

انواع مداخله در بافت هاي فرسوده شهري
1. بهسازیImprovement) ): بهبود بخشيدن به وضعيت بافت و عناصر دروني آن است و مجموعه ي اقداماتي را شامل مي شود كه در زمينه ي كالبدي همنواخت با الگوي اوليه به حفاظت و نگهداري بافت و عناصر آن مي پردازد و در زمينه ي غير كالبدي، به رونق بخشي حياط دروني آن كمك مي كند.
2. نوسازي (Renovation): زماني می توان نوسازی را میسر ساخت كه فضاي موجود، از كاركردي مناسب و مؤثر برخوردار باشد ولي فرسودگي نسبي «كالبدي» سبب كاهش بازدهي و كارايي آن شده باشد.
3. بازسازي (Reconstruction): دگرگوني كامل پيشينه و ايجاد شرايطي جديد در بافت و يا عناصر آن را با برچيدن آثار گذشته و بنا نهادن ساخت و سازهاي جديد دنبال مي كند. مجموعه اقداماتي كه منجر به شرايط كاملاً دگرگون شده نسبت به شرايط و محتواي پيشين مي گردد.

راهکارها برای توانمند سازی حداقلی حاشیه نشینان همدان
با توجه به وجود ظرفيتهاي مشاركتي، پايين بودن سطح درآمد خانوار، فقدان سند مالكيت، ضعف زيرساخت ها و خدمات شهري، فقدان نهادهای نظر سنجی و آماری كافي براي انعكاس نظرات شهروندان به نهادهاي مسؤول، عدم اعتماد كافي نسبت به مديريت، وضعيت نامطلوب كالبدي بناها و ... راهكارهايی به منظور حداقل توانمندسازي ساكنان حاشیه نشینی همدان می توان پیشنهاد کرد:
• بستر سازي براي مشاركت مردم در نهاد مردمي شوراي شهر.
• تشكيل شوراي ياري برای محله ها و استفاده از مردم منطقه برای تاثیر گذاری در تصمیمات خود.
• تهيه طرح هاي بهسازي و نوسازي بافت فرسوده شهري با مشاركت مردم.
• ايجاد پشتوانه ي مناسب براي دريافت تسهيلات بانكي از طريق بازنگري در روند كنوني واگذاري
تسهيلات مالي.
• بازنگري كليه ي قوانين و مقررات محدود كننده ي دسترسي اقشار كم درآمد به تسهيلات واعتبارات.
• رسمي و به كارگيري ابتكاراتي مناسب با فقدان مالكيت و نوسان درآمدي بخش غير رسمي.
• توسعه ي اقتصاد محلي با ايجاد ظرفيت هاي گردشگري بر اساس بافت منطقه ایی.
• برطرف نمودن خلأهاي قانوني در خصوص همكاري و هماهنگي نهادهاي تصميم گير و تصميم ساز در امر بهسازي بافت فرسوده به ويژه سازمان ميراث فرهنگي، شركت عمران وبهسازي و نهاد مديريت محلي (شورا و شهرداری) به عنوان اثر گذارترين ارگان هاي دخيل در بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده شهري.
• انتقال اختيار تهيه و تصويب طرح هاي بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده شهري به نهاد مديريت محلي شهري به منظور مشاركتي نمودن فرايند تهيه و تصويب طرح.
• به كارگيري روش هاي مشاركت ساكنان در خدمات رساني زيربنايي و با دوام سازي و اصلاحات لازم فني در اين سكونتگاه ها .
• كمك ويژه به ايجاد فضاهاي جمعی (فرهنگي، فراغتي و ورزشی) در سكونتگاههاي موجود.
• بهره گيري از گروه هاي ورزشي، تشكل هاي مذهبي، انجمن هاي زنان براي سازماندهي مشاركت اصناف مختلف مردم، انجمن ها و سمن های مربوطه و فعال در سطح شهر همدان.
• افزايش آگاهي شهروندان از مسائل بهسازي و نوسازي بافت فرسوده و نيز تلاش براي آگاه سازي وحساس سازي از طريق آموزش هايي كه توسط نهادهايي چون بسيج محلي و شوراي محلي مي توان داد.

شاید بزرگترین مشکل را، در به سرانجام رسیدن این راهکارها، عدم همکاری و مشارکت بین ارگان های مربوطه برای انجام امور در سطح شهر همدان باشد؛ بهره بردن از یک سیستم و ساختار منسجم که به صورت جداگانه بتواند مطالعات آسیب شناسی در این سطح را انجام دهد و پس از آن برنامه ریزی کوتاه مدت و بلند مدت منظم و مدیریت شده را پیشنهاد دهد تا هر چه کمتر مدیران شهری همدان در این کلاف هزار پیچ سردرگم شوند و با تعویض مدیران ارشد شهری و روی کار آمدن مدیران جدید، این برنامه به صورت قانون های تصویب شده از دل شورای شهر، لازم و الاجرا باشد تا بتوان به صورت طولانی مدت این مهم را به انجام رساند که بی شک بدون کمک و یاری مردم و نهادهای مردم نهاد که همچو بازویی بین مردم و دولت و شهرداری ها عمل می کنند این مهم میسر نخواهد گشت؛ و سرانجام تلاش براي ايجاد اعتماد متقابل ميان شهروندان و مديريت شهري كه آنگاه مشاركت شهروندان مي تواند نقطه آغازي براي توانمندسازي ساكنان چنين سكونتگاه هایی باشد

*مدیر عامل انجمن بُرنا

حاشیه‌نشینی و اسکان غیر رسمی پدیده‌ای است که به دنبال تحولات ساختاری و بروز مسائل و مشکلات اقتصادی اجتماعی مانند جریان سریع شهرنشینی و مهاجرت های روستایی در بیشتر کشورهای در حال توسعه پدیدار گردیده است. این مشکل شهری صرفاً مساله‌ای کالبدی و فیزیکی نبوده و از عوامل کلان ساختاری در سطح ملی و منطقه‌ای ناشی می‌شود. رشد فزاینده جمعیت شهری از توان سازمان های دولتی و غیر دولتی جهت توسعه ارائه خدمات و تسهیلات شهری برای این جمعیت فزاینده پیشی گرفته و برآورده نشدن نیاز مسکن و سرپناه افراد کم درآمد در فضای رسمی و برنامه‌ریزی شده شهر، حاشیه‌نشینی و اسکان غیر رسمی را به گونه‌ای بی‌سابقه گسترش داده است. آمارهای ارائه شده از سوی سازمان های بین‌المللی نشان می‌دهد که حدود یک ششم از جمعیت جهان در مناطق زاغه‌ای و حاشیه‌ای زندگی می‌کنند و فاقد تسهیلات کافی شهری هستند.
چرا حاشینه نشینی؟
شرایط بد زندگی از نظر مسکن، بهداشت، کمبود تسهیلات و زیرساخت‌های شهری محلات حاشیه نشین، باعث به وجود آمدن شرایط ناخوشایندی از نظر فیزیکی، اجتماعی و فرهنگی در شهرها به ویژه همدان شده است. تراکم بالای جمعیت، پایین بودن سطح بهداشت، بد مسکنی و بی مسکنی، ناهنجاری‌های اجتماعی، مشاغل غیر رسمی، مناظر زشت و زاغه نشینی، بالا رفتن هزینه‌های شهری به علت عدم مشارکت حاشیه‌نشینی‌ها و رشد قارچ‌گونه شهرها از اثرات فضایی و مکانی حاشیه‌نشینی در شهرهاست.
عدم توجه جدی، نداشتن برنامه و شیوه‌ی مناسب جهت برخورد با این مسئله، زوال فیزیکی و فرهنگی شهرها را در آینده سبب می‌گردد. قشر فقیر شهری، در چرخه‌ای از فقر، کمبود امکانات بهداشتی، شرایط نامطلوب زندگی، بدمسکنی و بی‌سوادی گرفتار شده‌اند که در این چرخه دلایل این نابسامانی‌ها کاملاً مشخص نیست. بهبود بخشیدن به شرایط زیست محیطی و بهداشتی، به تنهایی نمی‌تواند این چرخه باطل را از بین ببرد، بنابراین توجه به توسعه اقتصادی و اجتماعی این مناطق در سطح کلان با رویکرد مشارکت و توانمندسازی مردمی بسیار ضروری به نظر می‌رسد. در این رابطه تمایلات سیاسی، توان مدیریتی، توان مالی، محدودیت‌های ناشی از آیین‌نامه‌ها، بازار زمین، قوانین و سیاست‌های مربوط به اراضی همگی موانعی در گسترش برنامه‌های ساماندهی و توانمندسازی این مناطق به وجود می‌آورند. از این رو بررسی‌حاشیه‌نشینی در شهرها با هدف توانمندسازی و ساماندهی همراه با بهسازی می‌تواند اثرات منفی آن را در شهرها کاهش داده و توسعه پایدار و رشد متوازن شهرها با موفقیت بهتری انجام گردد.
به دلیل سواد کم، نداشتن شغل رسمی، درآمد کم، نرخ بالای جمعیت و بعد خانوار، نداشتن مهارت و تخصص لازم شغل‌های شهری و فرهنگ روستایی ساکنان، این محلات با مشکلات فراوانی در ساماندهی و توانمندسازی روبرو هستند، بر همین اساس می بایست هر بخش از بافت شهری همدان، به صورت مجزا مورد بررسی و تجزیه و تحلیل منسجم آماری قرار گیرد تا بتوان بر اساس شاخص های آن منطقه برنامه ریزی و اجرای طرح نمود.
در روش توانمند سازی، ساکنان شهر و مردم حاشیه مورد توجه هستند و دولت متعهد می‌گردد که تسهیلات لازم را برای آنان فراهم کند. بهسازی شهری همراه با توانمند سازی اجتماعات محلی، رهیافت نوینی برای حل مسئله فقر شهری است که دیگر مهندسی ساختمان و تزریق منابع مالی صرف را راهگشا نمی‌داند، بلکه مهندسی اجتماعی با حمایت و تسهیل بخش عمومی و سازمان‌های غیر دولتی و محلی و مشارکت فعال ساکنان مورد نظر است. جریان سریع شهرنشینی، تحولات ساختاری و بروز مسائل و مشکلات اقتصادی و فرهنگی مانند مهاجرت‌های روستاییان به شهرها در چند دهه اخیر، حاشیه‌نشینی و اسکان غیررسمی را به دنبال داشته و این پدیده درحال رشد، مشکلات اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، کالبدی و زیست محیطی فراوانی در اغلب شهرهای جهان و به خصوص کشورمان به وجود آورده است. بر اساس آمارهای موجود 25 تا 30 درصد جمعیت کلان‌شهرها، 10 تا 15 درصد از جمعیت شهرهای بزرگ و حدود 10 درصد از جمعیت شهرهای متوسط در بافت‌های حاشیه‌ای شهرهای کشور سکونت دارند که با توجه به سرشماری عمومی نفوس و مسکن و برآوردهای صورت گرفته تعداد جمعیت ساکن در سکونتگاه‌های غیررسمی کشور رقمی حدود 5/7 میلیون نفر را شامل می‌شود. در واقع حدود یک هفتم جمعیت شهری کشور در چنین سکونتگاه‌هایی زندگی می کنند. به لحاظ پهنه استقرار نیز این جمعیت حدود 11 تا 15 درصد از مساحت شهرهای کشور را در بر می‌گیرد و حدود 90 هزار هکتار برآورد می‌گردد، در حال حاضر متوسط تراکم نفر در هکتار در شهرهای کشور 50 نفر می‌باشد. این در حالی است که تراکم نفر در هکتار در این سکونتگاه‌ها بین 250 تا 280 نفر برآورد شده است. با توجه به اثرات منفی حاشیه‌نشینی در بلند مدت که با زوال فیزیکی و اجتماعی شهرها همراه می‌باشد، برنامه‌ریزی و برخورد مناسب با این پدیده ضروری می‌باشد. بر اساس همین آمار امروز 597 هکتار از اراضی شهر همدان در مناطق حاشیه‌ای واقع است که یک پنجم از جمعیت شهر همدان را در خود جای داده است و شامل 105 هزار نفر از جمعیت شهر همدان می شود که در مناطقه حاشیه شهر همدان سکونت دارند.
روش های توانمندسازی و ساماندهی
ساماندهی و توانمندسازی جوامع حاشیه نشین با توجه به تجربیات جهانی موثرترین و بهترین راه‌حل می‌باشد. در دیدگاه ساماندهی، دولت‌ها با بهسازی مناطق از راه قانونی کردن تملک زمین و بهبود شرایط زندگی مردم و استفاده از مشارکت ساکنان سعی دارند در درجه اول این سکونتگاه‌ها را به رسمیت بشناسند و در درجه‌ی دوم از توان و استعداد ساکنان برای ایجاد محیط زندگی بهتر بهره برداری کنند
توانمندسازی بر دیدگاه فقرزدایی استوار است و در توسعه پایدار انسانی محور، با تکیه بر مشارکت شهروندان پیش می‌رود. آنچه در این راهبرد محوریت دارد، تاکید ویژه بر افزایش درآمد و فقر زدایی خانوار است که بدین منظور آموزش های حرفه‌ای و بالابردن مهارت نیروی کار و کمک به آنان در دسترسی به منابع و سازماندهی و بازاریابی بهتر و رونق کسب و کارشان به ویژه با میانجی‌گری سازمان های غیر دولتی و محلی بسیار با اهمیت است. چنانچه از طریق ساماندهی بتوان به هدف توانمندسازی اجتماعات کم‌درآمد در سکونتگاه های غیر رسمی دست یافت، بهبود و پیشرفت تدریجی محیط زندگی آن‌ها ممکن است، در این صورت جداسازی آن‌ها کم‌رنگ می‌شود و پیوند با تمام شهر ممکن می‌گردد. در مجموع بهترین وسیله برای راه‌اندازی فرایند توسعه در دل اجتماعات غیر رسمی، ساماندهی و بهسازی کالبدی است که در جریان آن راهبرد توانمندسازی قابل اجرا و پیاده‌کردن است.

در رابطه با حاشیه‌نشینی و سکونتگاه های غیر رسمی دو عنصر مهم باید در نظر گرفته شود:
1.    شرایط زمان و نحوه‌ی حرکت و شکل‌گیری این سکونتگاه‌ها در طول دوره‌ای معین
2.     بازبینی و در نظر گرفتن بحران‌ها و برنامه‌های کشوری
برای مداخله در این بافت‌ها و ارتقاء آن‌ها باید مداخله اقتصادی را به عنوان یک عامل مهم در نظر گرفت؛ همچنین از سازمان های غیر دولتی و سمن ها و دخالت آنها به عنوان یک اهرم موثری بایست بهره برد.

انواع بافتهاي فرسوده حاشیه نشین در شهر همدان
1.     بافت هاي داراي ميراث شهری: بافت هاي به جاي مانده از گذشته و داراي ارزش هاي فرهنگي و ملي كه در ليست ميراث فرهنگي يا آثار ملي قرار مي گيرد. مانند بافت به وجود آمده پیرامون تپه باستانی «پیسا».
2.    بافت هاي شهري (فاقد ميراث فرهنگی): در محدوده ي قانوني شهر و داراي مالكيت رسمي بوده ليكن به لحاظ ايمني، استحكام و خدمات شهري كمبود دارند. تمامی بافت های حاشیه نشینی شهر همدان شامل این نمونه می شوند.
3.    بافت هاي حاشيه (سكونتگاههاي غيررسمی): بيشتر در حاشيه شهر بوده و خارج از برنامه رسمي، توسعه يافته اند، نيز عمدتاً توسط گروههاي مهاجر كم درآمد اشغال شده اند.

انواع مداخله در بافت هاي فرسوده شهري
1.    بهسازیImprovement) ): بهبود بخشيدن به وضعيت بافت و عناصر دروني آن است و مجموعه ي اقداماتي را شامل مي شود كه در زمينه ي كالبدي همنواخت با الگوي اوليه به حفاظت و نگهداري بافت و عناصر آن مي پردازد و در زمينه ي غير كالبدي، به رونق بخشي حياط دروني آن كمك مي كند.
2.    نوسازي (Renovation): زماني می توان نوسازی را میسر ساخت كه فضاي موجود، از كاركردي مناسب و مؤثر برخوردار باشد ولي فرسودگي نسبي «كالبدي» سبب كاهش بازدهي و كارايي آن شده باشد.
3.    بازسازي (Reconstruction): دگرگوني كامل پيشينه و ايجاد شرايطي جديد در بافت و يا عناصر آن را با برچيدن آثار گذشته و بنا نهادن ساخت و سازهاي جديد دنبال مي كند. مجموعه اقداماتي كه منجر به شرايط كاملاً دگرگون شده نسبت به شرايط و محتواي پيشين مي گردد.
راهکارها برای توانمند سازی حداقلی حاشیه نشینان همدان
با توجه به وجود ظرفيتهاي مشاركتي، پايين بودن سطح درآمد خانوار، فقدان سند مالكيت، ضعف زيرساخت ها و خدمات شهري، فقدان نهادهای نظر سنجی و آماری كافي براي انعكاس نظرات شهروندان به نهادهاي مسؤول، عدم اعتماد كافي نسبت به مديريت، وضعيت نامطلوب كالبدي بناها و ... راهكارهايی به منظور حداقل توانمندسازي ساكنان حاشیه نشینی همدان می توان پیشنهاد کرد:
•    بستر سازي براي مشاركت مردم در نهاد مردمي شوراي شهر.
•    تشكيل شوراي ياري برای محله ها و استفاده از مردم منطقه برای تاثیر گذاری در تصمیمات خود.
•     تهيه طرح هاي بهسازي و نوسازي بافت فرسوده شهري با مشاركت مردم.
•    ايجاد پشتوانه ي مناسب براي دريافت تسهيلات بانكي از طريق بازنگري در روند كنوني واگذاري
تسهيلات مالي.
•    بازنگري كليه ي قوانين و مقررات محدود كننده ي دسترسي اقشار كم درآمد به تسهيلات واعتبارات.
•    رسمي و به كارگيري ابتكاراتي مناسب با فقدان مالكيت و نوسان درآمدي بخش غير رسمي.
•    توسعه ي اقتصاد محلي با ايجاد ظرفيت هاي گردشگري بر اساس بافت منطقه ایی.
•     برطرف نمودن خلأهاي قانوني در خصوص همكاري و هماهنگي نهادهاي تصميم گير و تصميم ساز در امر بهسازي بافت فرسوده به ويژه سازمان ميراث فرهنگي، شركت عمران وبهسازي و نهاد مديريت محلي (شورا و شهرداری) به عنوان اثر گذارترين ارگان هاي دخيل در بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده شهري.
•     انتقال اختيار تهيه و تصويب طرح هاي بهسازي و نوسازي بافت هاي فرسوده شهري به نهاد مديريت محلي شهري به منظور مشاركتي نمودن فرايند تهيه و تصويب طرح.
•     به كارگيري روش هاي مشاركت ساكنان در خدمات رساني زيربنايي و با دوام سازي و اصلاحات لازم فني در اين سكونتگاه ها .
•     كمك ويژه به ايجاد فضاهاي جمعی (فرهنگي، فراغتي و ورزشی) در سكونتگاههاي موجود.
•     بهره گيري از گروه هاي ورزشي، تشكل هاي مذهبي، انجمن هاي زنان براي سازماندهي مشاركت اصناف مختلف مردم، انجمن ها و سمن های مربوطه و فعال در سطح شهر همدان.
•     افزايش آگاهي شهروندان از مسائل بهسازي و نوسازي بافت فرسوده و نيز تلاش براي آگاه سازي وحساس سازي از طريق آموزش هايي كه توسط نهادهايي چون بسيج محلي و شوراي محلي مي توان داد.

شاید بزرگترین مشکل را، در به سرانجام رسیدن این راهکارها، عدم همکاری و مشارکت بین ارگان های مربوطه برای انجام امور در سطح شهر همدان باشد؛ بهره بردن از یک سیستم و ساختار منسجم که به صورت جداگانه بتواند مطالعات آسیب شناسی در این سطح را انجام دهد و پس از آن برنامه ریزی کوتاه مدت و بلند مدت منظم و مدیریت شده را پیشنهاد دهد تا هر چه کمتر مدیران شهری همدان در این کلاف هزار پیچ سردرگم شوند و با تعویض مدیران ارشد شهری و روی کار آمدن مدیران جدید، این برنامه به صورت قانون های تصویب شده از دل شورای شهر، لازم و الاجرا باشد تا بتوان به صورت طولانی مدت این مهم را به انجام رساند که بی شک بدون کمک و یاری مردم و نهادهای مردم نهاد که همچو بازویی بین مردم و دولت و شهرداری ها عمل می کنند این مهم میسر نخواهد گشت؛ و سرانجام تلاش براي ايجاد اعتماد متقابل ميان شهروندان و مديريت شهري كه آنگاه مشاركت شهروندان مي تواند نقطه آغازي براي توانمندسازي ساكنان چنين سكونتگاه هایی باشد